Pozew zbiorowy – a skąd to i co to takiego?

            Polska stosunkowo niedawno dołączyła do klubu państw, które w swoich systemach prawnych mają uregulowaną instytucję pozwów zbiorowych, o których mówi się także używając pojęcia postępowanie grupowe lub powództwo grupowe. Klub ten obejmuje m.in. takie państwa jak Niemcy, Wielka Brytania, Dania, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Austria, Grecja, Bułgaria, Holandia Norwegia.

            Za ojczyznę pozwów grupowych uznaje się Anglię i Stany Zjednoczone. Już w średniowiecznej Anglii grupy osób poszkodowanych, mniej lub bardziej zorganizowane, wspólnie występowały ze swoimi roszczeniami przeciwko kupcom, urzędnikom państwowym czy kościelnym. W XVII również w Anglii można było na podstawie Ustawy o Pokoju(Bill o Peace) wystąpić do Sądu Kanclerskiego ustanawiając reprezentanta skarżących. Natomiast w Stanach Zjednoczonych już w 1833 r. wydano postanowienie znane jako Equity Rule, które pozwalało na tak zwany proces reprezentatywny, w sytuacji gdy członkowie stron procesowych byli bardzo liczne. Także obecnie uznaje się, że w  Stanach Zjednoczonych ta instytucja prawna jest najbardziej upowszechniona. Codziennie składa się tam kilkadziesiąt tysięcy pozwów zbiorowych.

            Ogólna idea jaka przyświeca wniesieniu przed sąd pozwu zbiorowego polega na masowym, zorganizowanym wystąpieniu ze swoim roszczeniem podmiotów nominalnie słabszych ekonomicznie i społecznie przeciwko jednemu podmiotowi, który nominalnie jest finansowo silniejszy, co już na starcie zapewnia mu przewagę w procesie sądowym.

            Generalnie rzecz biorąc pozwy zbiorowe funkcjonują w dwóch modelach opt-out i opt-in. Pierwszy z nich polega na abstrakcyjnym określeniu grupy osób, poprzez wskazanie zdarzenia na podstawie, którego nastąpiło wspólne poszkodowanie wielu osób. Dana osoba może nawet nie wiedzieć, że jej interes prawny został naruszony i jest realizowany przed sądem. Drugi model, przyjęty w polskim systemie prawnym, polega na tym, że osoba poszkodowana musi jasno zadeklarować chęć uczestniczenia w pozwie zbiorowym i zapadłe później  orzeczenie, wiąże tylko osoby, które przystąpiły do takiej grupy.

Świeże polskie doświadczenia

          Zeszłoroczna tragiczna w skutkach powódź przyczyniła się do zaktywizowania obywateli, aby zbiorowo wystąpić przeciwko instytucjom państwowym za poniesione szkody. 1 września 2010 roku 17 powodzian z  Sandomierza, Tarnobrzega i Gorzyc złożyło w sądzie okręgowym w Krakowie pozew zbiorowy przeciwko Regionalnemu Zarządowi Gospodarki Wodnej w Krakowie oraz Świętokrzyskiemu Zarządowi Melioracji i Urządzeń Wodnych w Kielcach za nie remontownie wałów, zaniedbania melioracji rzek oraz brak zbiorników retencyjnych. Domagają się oni odszkodowania na kwotę 8,5 mln złotych.

         Także 13 mieszkańców Piaseczna wystąpiło z pozwem zbiorowym do sądu okręgowego w Warszawie przeciwko gminie Piaseczno i Skarbowi Państwa za szkody wynikłe na skutek zeszłorocznej powodzi.

         16 osób poszkodowanych i bliskich ofiar, które poniosły szkody ponad pięć lat temu w wyniku zawalenia się dachu Międzynarodowych Targów Katowickich zamierza wystąpić do sądu okręgowego w Warszawie przeciwko Głównemu Urzędowi Nadzoru Budowlanego.

        Natomiast strażacy Państwowej Straży Pożarnej przygotowują pozew zbiorowy przeciwko komendantom powiatowym o wypłatę wynagrodzenia za wypracowane nadgodziny.

 Jak to się robi nad Wisłą?

           Aby wystąpić z pozwem zbiorowym musi zebrać się grupa co najmniej 10 osób, które chcą wspólnie dochodzić roszczenia jednego rodzaju opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Może to być roszczenie z tytułu m.in. czynów niedozwolonych, w więc np. z art. 417 Kodeksu cywilnego, który daje podstawę do dochodzenia od Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, odszkodowania za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Powództwo wytacza reprezentant grupy. W postępowaniu grupowym obowiązuje zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że powód jest adwokatem lub radcą prawnym. Umowa regulująca wynagrodzenie pełnomocnika może określać wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda, nie więcej niż 20 % tej kwoty. Sąd rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalności postępowania grupowego i odrzuca pozew, jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia oraz zawarcie ugody wymaga zgody więcej niż połowy członków grupy.

Dr Agnieszka Kawałko

Dariusz P. Kała