Celem ustawy było: ograniczenie zatrudnienia w części jednostek wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej, zwiększenie efektywności wykonywania zadań przez zmiany w strukturze zatrudnienia, stworzenie możliwości obniżenia kosztów funkcjonowania administracji publicznej.
Ustawy miała znaleźć zastosowanie do osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy w: państwowych jednostkach budżetowych, Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Narodowym Funduszu Zdrowia, Państwowym Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Agencji Mienia Wojskowego, Agencji Nieruchomości Rolnych, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencji Rezerw Materiałowych, Agencji Rynku Rolnego, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.
Rząd uzasadniał konieczność redukcji zatrudnienia faktem, że według danych szacunkowych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w latach 2007 – 2010 przyrost zatrudnienia w podmiotach objętych projektowaną ustawą wynosił 5,5 %. W korpusie służby cywilnej w latach 2007 – 2009 zanotowano faktyczny przyrost w wysokości 10,1 %. W tym stanie rzeczy w aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej rząd dostrzegł konieczność stworzenie podstaw prawnych szczególnych zasad, trybu i sposobu rozwiązywania stosunków pracy oraz wypowiadania warunków pracy i płacy w odniesieniu do pracowników państwowych jednostek budżetowych i niektórych innych podmiotów sektora finansów publicznych.
Trybunał z Prezydentem przeciwko Rządowi
Ustawa została zaskarżona przez prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego. 14 czerwca 2011 r. Trybunał wydał wyrok w którym stwierdził, że art. 2 w związku z art. 7 pkt 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o racjonalizacji zatrudnienia w państwowych jednostkach budżetowych i niektórych innych jednostkach sektora finansów publicznych w latach 2011-2013, w zakresie w jakim dotyczą urzędników służby cywilnej, są niezgodne z art. 2 i art. 153 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, kształtowanie zasad wykonywania pracy w administracji publicznej musi uwzględniać status urzędników, którzy nie mogą być utożsamiani wyłącznie z sumą osób zapewniających organizacyjną obsługę władzy publicznej. Szczególne znaczenie należy przypisać grupie urzędników tworzących korpus służby cywilnej, działający w urzędach administracji rządowej (art. 153 ust. 1 konstytucji). Znaczenie służby cywilnej wiąże się z dążeniem do zapewnienia pożądanego sposobu działania administracji publicznej, a tym samym powinno być odczytywane w powiązaniu z charakterystyką państwa jako dobra wspólnego wszystkich obywateli (art. 1 konstytucji). Wszelkie modyfikacje odnoszące się do statusu oraz zasad funkcjonowania służby cywilnej należy oceniać każdorazowo pod kątem możliwości realizacji zadań administracji w sposób determinowany konstytucyjnie.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nadmierna swoboda w zakresie ustalania kryteriów planowanych zwolnień związana jest z brakiem jednoznacznego rozstrzygnięcia, czy podstawowym problemem administracji rządowej jest obecnie zbyt duża liczba urzędników oraz związana z tym potrzeba redukcji zatrudnienia, czy też niewłaściwa alokacja urzędników w ramach administracji.
Trybunał podkreślił również, że rozwiązania przyjęte w ustawie o racjonalizacji zatrudnienia nie gwarantują osiągnięcia deklarowanych w niej celów. Nie przewidziano bowiem żadnych rozwiązań, które mogłyby zapobiec ewentualnemu przywróceniu poziomu zatrudnienia do stanu sprzed racjonalizacji, czy też zahamowaniu tendencji wzrostowej zatrudnienia w administracji publicznej po zakończeniu obowiązywania tej ustawy.
Trybunał swoje, Rząd swoje
Rząd już w lutym tego roku miał przygotowany alternatywny program zwolnień na wypadek niekorzystnego dla rządu rozstrzygnięcia trybunału. Zrezygnował z przygotowania przepisów, zalecił natomiast kierownikom poszczególnych urzędów redukcję zatrudnienia. Cięcia zatrudnienia mają być przeprowadzone do końca września tego roku. Zwalniani mają być pracownicy będący już w wieku emerytalnym oraz osoby pracujące na umowy na czas określony.
